Rodziny zastępcze

Zasady funkcjonowania pieczy zastępczej regulują przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. nr 149 poz. 887 ze zm.). 
W myśl w/w ustawy piecza zastępcza dzieli się na:
1) rodzinną
2) instytucjonalną

Czym jest rodzinna piecza zastępcza?
Rodzinna piecza zastępcza to:
 1) rodziny zastępcze:
    a) spokrewnione,
    b) niezawodowe,
    c) zawodowe, w tym zawodowe pełniące funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowe specjalistyczne;
2) rodzinne domy dziecka.

Najprościej mówiąc rodzice zastępczy w zastępstwie rodziców biologicznych sprawują bieżącą opiekę nad dzieckiem.
Rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, u których umieszczono dziecko w celu sprawowania nad nim pieczy zastępczej.
Rodzinę zastępczą spokrewnioną tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, będący wstępnymi (dziadkowie) lub rodzeństwem dziecka.
Rodzinę zastępczą zawodową lub rodzinę zastępczą niezawodową tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, niebędący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka.
Rola rodzica zastępczego/prowadzącego rodzinny dom dziecka wymaga zaangażowania, poświęcenia i cierpliwości. Zakres i rodzaj problemów opiekuńczo-wychowawczych, z którymi rodzina zastępcza może się spotkać, wykracza poza zwykłe doświadczenie rodzicielskie. Rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka zapewniają dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności:
1) traktują dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej;
2) zapewniają dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych;
3) zapewniają kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych;
4) zapewniają rozwój uzdolnień i zainteresowań;
5) zaspokajają jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne;
6) zapewniają ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka;
7) umożliwiają kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej.  

Warunki, które należy spełniać aby zostać rodziną zastępczą: 
Pełnienie funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które:
1) dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
2) nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
3) wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
4) nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
5) są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniami o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, wystawionymi przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;
6) przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
7) zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym:
a) rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
b) właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
c) wypoczynku i organizacji czasu wolnego.
8) Pełnienie funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej oraz prowadzenie
rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.
9) W przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów.
10) Okoliczności, o których mowa w ust. 1–3, ustala się na podstawie przeprowadzonej
przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej analizy sytuacji osobistej, rodzinnej i majątkowej.
W celu dokonania ww. analizy pracownik odbywa wizytę w domu kandydatów, występuje po opinię o kandydatów do ośrodka pomocy społecznej z danego regionu, pracodawcy jeśli kandydaci pracują oraz do szkoły jeśli kandydaci mają dzieci w wieku szkolnym. Ponadto niezbędnym dokumentem jest zaświadczenie od lekarza pierwszego kontaktu potwierdzające stan zdrowia kandydatów i brak przeciwwskazań do pełnienia funkcji rodziny zastępczej/rodzinnego domu dziecka.

Szkolenia kandydatów na rodziny zastępcze.
Kandydaci na rodziny zastępcze niezawodowe, zawodowe oraz prowadzącego rodzinny dom dziecka po przeprowadzeniu oceny pod względem spełniania w/w warunków oraz po zgromadzeniu wymaganej dokumentacji, zostają kierowani na szkolenie. Udział w szkoleniu jest bezpłatny. Szkolenie odbywa się programem PRIDE trwa około 60 godzin i obejmuje cześć wykładową, treningową, praktyczną oraz wizyty domowe. Prowadzone jest przez dwóch trenerów, pracowników Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie. Ukończenie szkolenia dla rodzin zastępczych nie jest równoznaczne z otrzymaniem uprawień do pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, po zakończeniu kursu, uczestnicy otrzymają świadectwo jego ukończenia. Na wniosek kandydata posiadającego przedmiotowe świadectwo, na podstawie przeprowadzonej analizy dot. spełniania warunków, o których mowa w art. 42 ustawy oraz uczestnictwa, aktywności w szkoleniu i zebranej dokumentacji w sprawie, zespół kwalifikacyjny podejmie decyzję w sprawie wydania zaświadczenia o kwalifikacji osób jako kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej.  Kandydaci na rodziny zastępcze spokrewnione szkolone są według indywidualnych potrzeb.

Zasady funkcjonowania rodzin zastępczych/rodzinnego domu dziecka.
Umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej następuje w drodze postanowienia sądowego i związane jest z ograniczeniem lub pozbawieniem rodziców biologicznych przysługującej im władzy rodzicielskiej. 
Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka następuje po uzyskaniu zgody, odpowiednio rodziców zastępczych albo prowadzącego rodzinny dom dziecka. Ta forma opieki podlega nadzorowi ze strony sądu w związku z tym organizator rodzinnej pieczy zastępczej w terminach określonych w postanowieniu przekazuje sprawozdanie z funkcjonowania rodziny zastępczej.
Objęcie dziecka jedną z form pieczy zastępczej następuje na okres nie dłuższy niż do osiągnięcia pełnoletności. Osoba, która osiągnęła pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, może przebywać w dotychczasowej rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo placówce opiekuńczo-wychowawczej, za zgodą odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka albo dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 roku życia, jeżeli:
1) uczy się:
   a) w szkole,
   b) w zakładzie kształcenia nauczycieli,
   c) w uczelni,
   d) u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego.
Na każde umieszczone dziecko rodzina zastępcza otrzymuje świadczenie na pokrycie kosztów jego utrzymania w wysokości określonej w ww.  ustawie. Natomiast z kandydatami na rodzinę zastępczą zawodową podpisuje się umowę o pełnienie funkcji rodziny zastępczej zawodowej.
W rodzinie zastępczej zawodowej lub rodzinie zastępczej niezawodowej, w tym samym czasie, może przebywać łącznie nie więcej niż 3 dzieci lub osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, o których mowa w art. 37 ust. 2. W razie konieczności umieszczenia w rodzinie zastępczej rodzeństwa, za zgodą rodziny zastępczej oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, jest dopuszczalne umieszczenie w tym samym czasie większej liczby dzieci.

Każda rodzina zastępcza na swój wniosek może być objęta pracą koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej. W sytuacji kiedy nie ma koordynatora zadania spoczywają na organizatorze rodzinnej pieczy zastępczej. Ponadto rodzina zastępcza oraz prowadzący rodzinny dom dziecka współpracują z ośrodkiem adopcyjnym, rodziną biologiczną i odpowiednio ośrodkiem pomocy społecznej w celu pomocy dziecku i rozwiązaniu jego sytuacji. Dla każdego dziecka umieszczonego w rodzinnej pieczy zastępczej pisany jest plan pomocy dziecku, w którym określa się działania mające na celu powrót dziecka do rodziny naturalnej, możliwość przysposobienia lub pozostanie w rodzinnej pieczy zastępczej w celu usamodzielnienia.
Organizator rodzinnej pieczy zastępczej dokonuje oceny sytuacji dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej oraz w rodzinnym domu dziecka. W przypadku dzieci w wieku poniżej 3 lat nie rzadziej niż co 3 miesiące, a w przypadku dzieci starszych nie rzadziej niż co 6 miesięcy.
Ponadto ocenia rodzinę zastępczą oraz prowadzącego rodzinny dom dziecka. Organizator rodzinnej pieczy zastępczej dokonuje pierwszej oceny rodziny zastępczej albo prowadzącego rodzinny dom dziecka nie później niż przed upływem roku od umieszczenia pierwszego dziecka w rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka. Kolejna ocena jest dokonywana po upływie roku od dokonania pierwszej oceny, a następne nie rzadziej niż co 3 lata. W przypadku negatywnej oceny rodziny zastępczej albo prowadzącego rodzinny dom dziecka, kolejna ocena jest dokonywana nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia dokonania tej oceny. W przypadku negatywnej kolejnej oceny organizator rodzinnej pieczy zastępczej kieruje do sądu wniosek o uchyleniu postanowienia o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka.